Wat is bewustzijn? Waar zetelt bewustzijn? Waar zit het? Roshi stelde me die vraag eens terwijl we stonden te wachten op een perron in de Parijse metro. Die vraag komt nog steeds regelmatig langs. Ik zou misschien geneigd zijn te zeggen dat het in mijn hersenen zit. Verbonden met, en met begrensd door, de fysieke ervaring van mijn lichamelijkheid, van mijn zelfbewustzijn, van IK. Maar op de een of andere wijze voldoet dat niet en lukt dat ook niet. Op de een of andere manier kan ik bewustzijn niet beperken, niet lokaliseren. Ik kan geen plek vinden, geen definitie, geen vast karakter. Bewustzijn is niet man of vrouw, Nederlands of Frans, boeddhist, katholiek of atheïst.
Als we vasthouden aan een beperkt ik en aan een tot ons zelf beperkt zelfbewustzijn, hoe zouden we dan kunnen groeien naar de liefde en compassie van bijvoorbeeld de Shakyamuni Boeddha, wiens liefde en mededogen vandaag de dag nog steeds stralen? Hoe zou Sainte Thérèse van Lisieux tot haar roeping zijn gekomen, en schrijven: ”Ik heb mijn roeping gevonden! Ik zal liefde zijn. En zo zal ik alles zijn.”
Bewustzijn kan ver voorbij zelfbewustzijn expanderen. In bewustzijn ben ik de ander en de anderen. En tegelijkertijd ben ik in een diepe en nabije relatie met de ander en de anderen aangezien zelfbewustzijn niet losstaat van bewustzijn.
Bewustzijn is de realisatie en ervaring dat zelfbewustzijn geworteld is in, en omvat wordt door, dat wat Chögyam Trungpa Rinpoché “Panoramisch bewustzijn” noemt. En dit panoramisch bewustzijn is het panorama van dít ogenblik zelf. In de stilte en leegte van panoramisch bewustzijn kan alles ontstaan, bestaan en weer verdwijnen. En wanneer het Ik zich realiseert dat het zich in werkelijkheid uitstrekt ver voorbij de grenzen waarin het geloofde en waaraan het zich angstig vasthield, dan kan het Ik dit grenzeloos bewustzijn door zichzelf heen laten stralen.
Het Ik heeft oren, een stem en handen die het beschikbaar kan stellen. Het Ik kan het onbegrensde handen en een stem geven. Mijn stem. Het onbegrensde kan mijn handen uitsteken en en iemand aanraken in mededogen. En wanneer mijn stem wegvalt en mijn handen langs mijn lichaam vallen in overgave, lost zelfbewustzijn eenvoudigweg op in haar oorsprong en haar thuis. Simpelweg dat.