Start with a willingness to do sitting meditation and to go into “seclusion” and to “leave home”. In other words: be willing to sit and go deep into yourself (seclusion) and to give up notions, opinions, conventions, convictions, beliefs, identities and hope (leave home). Try to be open. This will simplify your life tremendously.

Listen to the guides and study the teachings. Try to comprehend that you and all beings really are:
Anatta – Without Self,
Anicca – Without Permanence,
Anutpada – Without Origen (Birth),
Animitta – Without Sign (Significance),
Apranihita – Without Need/Wish (fully complete),
Annamu – Without Name (Labels),
Sunyatta – Completely empty of any solid separate aspect (you are “without”), so in fact just pure “interbeing”.

Contemplation is important. Contemplate Sunyatta. It helps to understand and know this to be true, even if it is only intellectually. Put your faith in the dharma and trust the guides and teachers. Be their student. Learn to listen to, and trust the inner resonance you can feel with the teachings. There, in the inner resonance, you will find interbeing of student and teacher, of guest and host, of the unique and myriad forms and their movement and the eternal, unmoving formless.

Dare to go deep into suffering. The experiencing and witnessing of suffering (of self and others) opens our hearts and expands us. Try not to resist or escape. All suffering is mine, there are no “others”.

Do not try to free yourself from yourself. Instead, study the self. See the barriers and limitations that the self imagines and imposes on itself. That is how the self defines and solidifies itself. Dropping these imagined limitations, barriers and separations makes us see that the self, that we imagine to be so small and limited, actually reaches beyond the stars and lies within even the tiniest particle. The vast eternal truth is not hidden behind the forms and phenomena, it is within them, within me and directly accessible. It is me. I am presence, and I am present.

See this, experience this, for yourself. And acknowledge the mystery. Don’t take anyone’s word for it. The teachings, teachers and guides (if they are any good) always point you back at your own experience, back at yourself. There, you will find no final, definitive answers. But you will be able to drop many answers. Eventually you will find your truest teacher and true tuition within yourself, you inner teacher, your intuition.

Deepen this by sitting meditation. But also by walking, working, eating, cleaning, etcetera. Meditation does not have to end when you get up from your sitting. It can continue in any form. Make practice the core of your life. Make remembering this the core of your life. Learn to listen to the silence always present within everything. You can be silence even as you speak.

Share what is given with all who seek, whatever your task and position. Make your life revolve around remembering and always deepening your own practice and around the kindness, love and compassion you can generate and share with all beings without preferences and judgements. Embody Sunyata and manifest kindness and compassion. Be love and express love.

Don’t think you’re special. All beings are Buddha. And all Buddha’s from time to time forget that they are.

As human beings we are all of us very familiar with pain and suffering. The first formal teaching of the Buddha was about the Four Practices for Noble People (usually called the “Four Noble Truths”) of which the first was to look deeply into the pain, the stress and the discontent, that seem innate and unavoidable in our lives as human beings. The other three look at the cause of suffering and the ways in which we can reduce the suffering. Today, I would like to point out some practical aspects and ways of working with the pain and suffering that we encounter every day.

Being aware of suffering

The first step is to see and identify suffering. This would seem so glaringly obvious as to be superfluous to even mention, but in fact it is often the greatest barrier to working with pain and suffering. We are so keen on avoiding pain and suffering that we have developed amazing abilities and strategies to not see the obvious.
So a first step could be this practice:
Contemplate this daily: Everyone you meet is (exactly like you) going through hardship and suffering, the details of which you know nothing about. But we all of us know suffering and pain, one way or another. Know this to be true and recognise the common shared experience of suffering and pain.
My pain I know, because it is mine. Your pain I know too, because it is my pain also.
Because of this recognition, because we allow ourselves to expand so that all the suffering really is our own, awareness of suffering and pain are immediate gateways to a tremendous reduction of self-centeredness, a deep sense of interconnectedness and to the continuous practice of loving kindness and compassion.

Express the wish to reduce suffering

Recognise (and whenever appropriate and possible express) the wish that you and all beings may be free from pain and suffering. In “The Path of the Bodhisattva” Shantideva, the eight century Indian Buddhist monk, gives these vows:

“May I try and become at all times, both now and forever
A protector of those without protection
A guide for those who have lost their way
A ship or a bridge for those with oceans or rivers to cross
A refuge for those in danger, or who lack shelter
A light for those in darkness
A medicine for those who are sick
A servant to all in need
For as long as living beings remain
May I remain too, to dispel the suffering of the world.”

I really helps to create your own version of this (there are many available online) and remember and say it on a daily basis (you might want to shorten it a bit). Even if we can not do anything to practically alleviate suffering and pain, just giving rise to this intention can really change lives.

Create a (small) daily ritual

In combination with this, give yourself a daily ritual of kindness. Sit, meditate, go outside if you can, preferably sit or take a walk in nature if possible. Create some quiet and silence in yourself and around you. Do it every day.
It’s not at all about distracting ourselves from suffering and pain. It’s about remembering that all our personal drama, in which we can feel so lonely and lost, takes place in an endless, vast and beautiful “background”, a space that doesn’t judge, neither rejects or clings and that has no opinion about anything whatsoever. This space is around us and within us (in fact it IS what we are).

Perform small kindnesses

Practice small kindnesses, small acts of compassion towards others. Give small gifts, like a smile to someone in the street, a short conversation with a neighbour. Ask the check-out person in the supermarket how he or she is doing (and make sure that it is a genuine desire to know more about this person and not just a polite phrase). Pick up garbage on the beach, open a door for someone. These seem so trivial and hardly relevant but it is these small acts, these tiny miracles, that can change someone’s day, or week or life. It’s also really fun to do.
Make your heart as wide as the universe, make your acts small.
Also recognise that you probably actually do this already often, but without awareness. Be aware and eventually this becomes a continuous practice.

Be careful with comforting

Offering comforting words or “helpful” actions for someone in pain is often not helpful at all. Be aware of your motives for offering comfort or help. Often it’s done just to alleviate our own discomfort at witnessing suffering. In that case it only dulls the pain temporarily at best, but often it just deepens the pain and the loneliness of the one we try to comfort. It is often better not to go and help or offer comfort, but to be truly present for someone in pain.  

Look at those who have caused us pain

One of the most difficult aspects is to see that those who we feel have caused us pain and suffering, have suffered and/or are suffering also.
First, try not to hate. Then try to love. Then love everyone.
Know that this is often very, very difficult, so don’t blame yourself at all if you find this hard or even impossible to do. Just keep trying.

Notice the changes in you

Notice that practicing kindness and compassion brings about self-compassion, happiness and joy, selfless joy, naturally. It also leads to deeper equanimity. And the happiness, the selfless joy and equanimity as they deepen, in turn deepen our practice of kindness and compassion. It’s a circular process (with ups and downs) which widens our hearts all the time. It may be slow, but it works.

And rest

Rest in this spacious, selfless, open joy and the gentle inner calmness that it brings. And act with kindness and compassion coming from this natural wholeheartedness, that encompasses the entire universe, that lies clearly within us, that is our home, that is what we are.
Just remember that.

The perceiving mind, that actually thinks it is the inhabitant and owner of the body, is always involved in separating things, identifying things, and labeling things. And through this separation from the things it perceives, it creates and secures for itself a strong and dominating identity as the center and core of “My Life”, and as the “Me” within this body. And it is cramming itself full of thoughts and judgments and ideas about the forms it perceive, and about itself. The perceiving mind needs all these separations and attachments, to solidify itself as the perceiver, to give itself substance.
It’s like a room, an “apartment”, absolutely choc-a-bloc full of furniture. In fact so full that there is no room, no space to breath, no time to sit still and breath. And there’s no rest, because the perceiving mind is always busy with the inventory of stories, identities, certainties and uncertaincies, and always, always very busy to acquire more. It’s an addiction.

When we meditate, when we loosen our grip and reduce our intoxication with perception and the perceiver, we can actually begin to see the space that surrounds and accommodates it all. It’s like opening the doors at the back of the perceiving mind, like letting the walls of the apartment dissolve, become transparent, to reveal the expanding that is without limit. That is timeless and still. That is life and full of life. That is really me as well as home. We can call it Buddha-Heart-Mind, but any name will do.

The perceiving mind, with all it’s limits, separations and attachments, is not separate from this Buddha-Heart-Mind, so there’s no need to get rid of the perceiving mind. The only thing we need to do is to go through this layer of perception, without getting stuck there, and to open ourselves. To open our perceiving minds to its real size, its real self.

Opening the doors, dropping the separating walls, is liberation. It’s letting go of the limits of “Me-mind” and dropping into no-mind which I can embody here and now as Michel, as Plein Ciel.

And then I can simply accept and say yes, chose sometimes to say no, act and speak, sit still and be silent, and speak again as the moment requires. And I can sit on the furniture as I like and invite anyone to sit with me and love and explore it all.

A few questions.
What do we listen to?
How can we speak?
What can we do in the face of blind hatred?
How do we respond to the killing of innocent people going about their lives harming no-one?
What should we do with the anger we feel?

When I look underneath the anger I see a deep grief for the senseless loss and a strong feeling of powerlessness. How did it get to this? And where do we go from here?

We seem to give in more and more to the external and internal voices of anxiety, fear and powerlessness, and seek safety in the illusionary power of anger and weapons. We divide the world into “us and them”, “friend and enemy”, “my kind, my group, and the others”. And out of these divisions and separations our response is usually reasoned revenge, more weapons, more murky legislation. All of it is justified by fear, designed to reduce fear and actually engendering more fear. The cycle just goes on and on. We’ve been doing this for centuries, eons. This path has never lead to peace, justice and compassion. We really need a different approach.
The usually rather soft spoken voices that have the courage to express understanding, compassion, empathy, human kindness, oneness; they are vital and ever more important to show us another way. These voices can be our voices!

We can try to heal, to bridge the gaps. To make whole, to open ourselves to see the others as ourselves and understand their fears and pain as our own fear and pain. We need to make ourselves heard in the expression of understanding and kindness and compassion.

Act with loving kindness, compassion and dignity. Treat all beings with loving kindness, compassion and dignity. Do it where you are. In your family, in your house, in your street, your neighbourhood, your community, your town, your country. Do it now and keep doing it. Go against the stream. Make whole, make peace, make a difference. And please, make yourself heard.

Gewoon erbij blijven.

De drie vormen van lijden die horen bij verleden, heden en toekomst, zijn verdriet, pijn en angst. Die zijn onontkoombaar. Als we ze gewoonweg omarmen, aanvaarden en zelfs welkom heten in onze innerlijke ruimte, dan kan het “ik” zich er niet zo makkelijk mee gaan bemoeien en er op reageren. Het reactieve “ik” transformeert “mijn” verdriet, pijn en angst in afwijzing, boosheid, agressie, jaloezie, hebzucht, bezitterigheid, cynisme, onverschilligheid, wegkijken, stress, enzovoorts. Die reactieve gevoelens ontstaan wanneer “ik” me verzet tegen, of wegvlucht van, verdriet, pijn en angst. We denken misschien dat we al die secondaire gevoelens best goed kennen, maar in werkelijkheid gaan ze snel overheersen, worden ze dramatisch, ingewikkeld en verwarrend. En ze ontnemen ons het zicht op wat het werkelijke probleem is.

Het echte probleem komt voort uit de vruchteloze pogingen van “Ik” om een solide eigen bestaan te creëren, vrij van verdriet, pijn en angst, onafhankelijk en onaantastbaar. Maar in werkelijkheid voedt dit alleen maar zelfzuchtigheid, reactiviteit en al het eindeloze eenzame lijden dat daaruit voortvloeit. En het veroorzaakt ook weer reacties en pijn in anderen en het lijden in de wereld blijft en groeit.

Als we er gewoon bij kunnen zijn, bij kunnen blijven. Als we de oorspronkelijke pijn er gewoon kunnen laten zijn en zelfs verwelkomen, dan ontwikkelen we vanzelf een natuurlijk gevoel van ruimte, zelfloosheid en compassie. Het lijden vermindert. We worden innerlijk opener, soepeler, ervaren meer dankbaarheid en vreugde, en creëren dat vanzelf ook weer om ons heen.

Blijf er gewoon bij. Wat er ook gebeurt, wat en wie je ook ontmoet, neem de tijd om diep adem te halen en zeg: “Ik aanvaard je bestaan in mij. Ik verwelkom je zoals je bent.”

Just stay with it.

The three forms of suffering of past, present and future, are sorrow, pain and fear. These are unavoidable. If we can just embrace and accept them, even truly welcoming them, within our spaciousness, then the “I” can not step in so easily and start reacting. The reactive “me” transforms “my” sorrow, pain and fear into rejection, anger, aggression, jealousy, greed, covetousness, cynicism, willful blindness, anxiety and so on. These feelings arise when “I” try to resist or get away from sorrow, pain or fear. We think we know these secondary feelings quite well, but actually they quickly become loud and convoluted and confusing. And they block our view on what the real problem is.

The real problem stems from “my” fruitless attempts to solidly exist, free from sorrow, pain or fear, independent and untouchable. But this actually just feeds and solidifies self-centeredness, reactivity and all the endless lonely suffering that results from it. And it then inflicts pain on others and the suffering of the world just continues and deepens.

If we can just be with it, stay with it. If we can just allow and even welcome the original pain, then we develop a natural sense of spaciousness, selflessness and compassion. The suffering becomes less. We become more open, more flexible, appreciative and joyful and in a completely natural way invite this to arise in those around us.

Just stay with it. What ever happens, whatever and whoever you encounter, take the time to breath deeply and say, “I allow you to exist in me. I welcome you as you are.”

Tijdens de afgelopen december-sesshin hebben we het in de dharma-gesprekken gehad over het leven en de beoefening van Linji Yixuan (Rinzai Gigen in het Japans). Daarbij heb ik vooral gebruik gemaakt van de vertaling van de Linji-yulu (the record of Linji) van Irmgard Schloegl (https://en.wikipedia.org/wiki/Myokyo-ni), leerling en opvolger van Sōkō Morinaga Rōshi.
Eén van de koan die we hebben gebruikt in de retraite was koan 34 van de Linji-yulu waarin Linji commentaar geeft op koan 9 van de Mumonkan over de Daitsû Chishô Boeddha. De koan zelf gaat als volgt:

Mumonkan Koan 9 Daitsû Chishô
Eens vroeg een monnik aan meester Jô van Kôyô: “Daitsû Chishô Boeddha, de Boeddha van Uiterste Doordringing en Alles Overstijgende Wijsheid, zat in de meditatiezaal voor een periode van tien kalpas, maar de Dharma van de Boeddha werd niet onthuld en hij bereikte geen ontwaakte staat van Boeddha-zijn. Waarom was dat zo?”
Jô antwoordde: “Je vraag is werkelijk schitterend.”
De monnik zei: “Hij zat in zazen in de meditatie zaal. Waarom bereikte hij de Boeddha- staat niet?”
Jô antwoordde: “Omdat hij een Boeddha is die de Boeddha-staat niet bereikte.”

Een Kalpa is de tijdspanne die een engel nodig heeft om een hoge berg tot gruis te vermalen door één keer per honderd jaar met zijn vleugel één keer over de top van de berg te strijken. Met andere woorden: waanzinnig LANG! Dit is ook een poëtische manier om te zeggen de de Daitsû Chishô Boeddha in alle eeuwigheid de Boeddha-staat niet kán bereiken. En de vraag is waarom?
Linji beantwoord de vraag rechtstreeks en punt voor punt. Hij zegt:

“Uiterste doordringing” is jouw eigen inzicht dat van de talloze dingen, waar dan ook, geen enkele een eigen staat van bestaan heeft en dat geen enkel ding een los-van-al-het- andere-staande vorm heeft. Dit wordt “Uiterste (wederzijdse) doordringing” genoemd.
“Overstijgende wijsheid” is om niet meer te twijfelen, want er is niets, helemaal niets, dat bereikt kan worden. Dit wordt “Overstijgende wijsheid” genoemd.
Boeddha is de hart-geest in al haar zuiverheid. Haar stralende zijn, alles doordringend en met alle dingen en vormen intens en volkomen wederzijds verbonden, wordt Boeddha- worden genoemd.
Tien kalpas lang mediteren wijst naar de eindeloze perfectionering van beoefening van de Perfecties (de Paramitas).
“De Dharma van de Boeddha werd niet onthuld” wil zeggen dat Boeddha van oorsprong geen oorsprong heeft (ongeboren is) en de Dharma van oorsprong af onvernietigbaar en zonder einde is. Hoe zou het zichzelf dan kunnen onthullen?
“Bereikte geen staat van ontwaken” betekent dat Boeddha niet Boeddha hoeft te worden. Een oude meester zei: “De Boeddha is altijd aanwezig in de wereld maar wordt niet gebonden door de dingen van de wereld.”

Tot zover Linji.
Deze koan is zó fundamenteel voor onze beoefening en vooral ook voor de intenties waarmee de onze beoefening aangaan. Natuurlijk beginnen we allemaal met allerlei doelen en goede voornemens (dat hoort ook bij het einde van het jaar) om onszelf te helen, om onze patronen te doorgronden en te veranderen. Om gelukkiger, meer ontspannen, ruimer, warmer, liefdevoller en compassievoller te leven. Om minder vaak en minder intens bang en boos te zijn, en om te kunnen leven met minder hebzucht en egoïsme.
Dat is wat we willen en daar is natuurlijk niets mis mee. Maar als we daaraan beginnen, starten we vaak vanuit een diep geworteld zelfbeeld dat eigenlijk voortdurend kritisch in ons oor fluistert: “Je bent incompleet en vol neurotische en paranoïde patronen. Je bent te gestressed, bekrompen en beperkt, te kil, te weinig liefdevol. Je bent te bang en boos, hebzuchtig, jaloers en egocentrisch.” Dit doen we vaak zelfs zonder het te weten of te zien, maar hoe verborgen ook, het is een heel negatief, en heel sterk aanwezig IK. En als we proberen om vanuit dat kritische perspectief een losser, ruimer, warmer perspectief te bereiken dan beginnen aan een poging om ons zelf beetje bij beetje los te laten vanuit een steeds versterkt zelf. Een slang die in zijn eigen staart zit vastgebeten.

Stel je voor dat we een eindeloos pad in gaan. Een pad dat niet ergens in een permanente “staat”, een definitieve eindoplossing hoeft te komen. Stap voor schitterende stap. Simpelweg omdat de beoefening zelf al de oplossing is. Lopend en zittend, huilend en lachend is de ongeworden Boeddha steeds hier en nu zichzelf. Precies zoals je bent. Het is de eindeloze perfectionering van dat wat al direct perfect is. Zoals Chogyam Trungpa schrijft in The Path is the Goal: “De Paramita’s zijn de beoefening van degene die al overgestoken is.”
Einstein schijnt ooit gezegd te hebben: “The universe is infinite and expanding.” Wie is de Boeddha, en wat is zijn staat van zijn? Jij bent het en je bent het niet. Jij bent al het leven en enkel grenzeloze liefde. En tegelijkertijd: Mogen we allemaal steeds weer pogen om steeds dieper lief te hebben.

Linji Yixuan
During the last December sesshin we talked about the life and practice of Linji Yixuan (Rinzai Gigen in Japanese). The dharma talks were mainly based on the translation of the Linji-yulu (the record of Linji) by Irmgard Schlögl (https://en.wikipedia.org/wiki/Myokyo-ni), student and successor of Sōkō Morinaga Rōshi.
One of the koan we used was number 34 of the Linji-yulu, in which Linji comments on case 9 from the Mumonkan. The one about Daitsû Chishô Buddha. The koan is as follows.

Mumonkan Koan 9 Daitsû Chishô
Once a monk asked Priest Jô of Kôyô, “Daitsû Chishô Buddha, the Buddha of Supreme Penetration and all Encompassing Wisdom, sat in the meditation hall for ten kalpas, but the Dharma of the Buddha did not manifest itself and he could not attain Buddhahood. Why was this?”
Jô replied, “Your question is splendid indeed.”
The monk said, “He sat in zazen in the meditation hall. Why did he not attain Buddhahood?”
Jô replied, “Because he is a non-attained Buddha.”

A kalpa is the span of time an angel needs, to reduce a high mountain to rubble by brushing over the top with it’s wing once every one hundred years. In other words ridiculously LONG! This is also a poetic way of saying that the Daitsû Chishô Buddha can not attain the Buddha state in all eternity. And the question is, why?
Linji answers the question straight and point by point. He says:

“Supreme Penetration is your own understanding that the myriad things everywhere, have no being of their own and have no [separate] form; this is called Supreme Penetration.
“Surpassing Wisdom” is not to doubt anything, for there is nothing to be attained; this is called “Surpassing Wisdom”.
Buddha is the heart in its purity; its radiance interpenetrating the plane of things is called to become Buddha.
To “sit for ten Kalpas in the Hall of Enlightenment” refers to the practice of the Ten Paramitas.
“The Buddha-Dharma did not reveal itself” means that since Buddha is originally unborn and the Dharma is originally indestructible, how can it reveal itself?
“Did not attain Buddhahood” is that Buddha has no need to become Buddha. An old master said: “The Buddha is always present in the world, but is not stained by the things of the world.”
End of Linji’s quote.

This koan is fundamental to our practice and especially to the intentions with which we enter practice. Of course we start with all kinds of goals and good intentions (it’s part of theturning of the year) to heal ourselves, to understand and change our patterns. To live happier and more relaxed, with more spaciousness and warmth, more caring and with more compassion. To become less anxious and angry. And to live with less greed and selfishness. That’s what we want and there is nothing wrong with that.
But when we start, we often do so coming from a deeply ingrained self-image that actually is constantly whispering in our ears: “You’re incomplete and full of neurotic and paranoid patterns. Your too stressed out, narrow minded and limited. Too cold-hearted, too uncaring. You’re too scared and angry, too greedy, jealous and self-centered.”
We often don’t even notice it but no matter how hidden it is, it’s a very negative and very dominantly present ME. And when we try to reach a more relaxed, spacious and warmer perspective coming from this criticising perspective, then we are trying to let our self go bit by bit from a negative self that just solidifies itself all the time. Like a snake biting it’s own tail.

Just imagine that we enter an endless path. A path that doesn’t need to end somewhere in a permanent “state”, a final solution. Step by magnificent step. Simply because the practice itself is the solution. Whether walking or sitting, crying or laughing, the unbecome Buddha is it, here and now. Exactly as you are. It is the endless perfecting of what is perfect from the beginning. Like Chogyam Trungpa writes in The Path is the Goal: “The Paramita’s are the practice of one who has already crossed.” Einstein apparently once said, “The universe is infinite and expanding.”

Who is the Buddha and what is his state? You are, and you are not. You are all life and just boundless love. And at the same time: May we all try again and again to always love more.

Momenteel zit ik in een trein van Gaya (vlakbij Bodhgaya) naar Siliguri. Siliguri ligt in de smalle Indiase corridor tussen Nepal en Bangladesh die toegang geeft tot Darjeeling en Sikkim waarheen we nu op weg zijn. De treinwagon is een Non-Air-Conditioned-Sleeper met meer dan vijftig “bunks” in open coupés. Nergens zitten deuren en alles is hoor- en zichtbaar voor iedereen. Dit is de manier waarop iedereen hier reist die niet het geld heeft voor airconditioning en luxe. De treinrit duurt in totaal dertien uur en we zijn een bezienswaardigheid. Iedereen staart ons ongegeneerd aan. De eindeloze stoet venters van thee, bananen, water en snacks die heen en weer lopen door de wagons, pauzeren bij ons om ons verbaasd op te nemen. Daarbij gaat de aandacht het meest naar Marthe en Gabriëlle (beiden blank en blond) en nog meer naar Rashida (donker en met kroeshaar). Het gaat allemaal zonder woorden, maar het is zonder meer intimiderend en heel ongemakkelijk.

We zitten naast een Indiase familie. Ze zijn zo te zien straatarm. Een baby is duidelijk ondervoed. Een ander kind, een peuter, heeft geen kleren aan. De anderen, grootvader en grootmoeder, hun dochter, en nog een aantal kinderen, lopen in lompen. Ik denk niet dat ze kaartjes hebben. Na een uur of drie onderweg te zijn maken ze op een stuk karton op de vloer van de wagon een maaltijd van koude rijst met wat kleine losse stukjes kip en groenten. De vloer was al buitengewoon smerig maar als de maaltijd gereed is, is het helemaal voorbij alle beschrijving. Overal ligt rijst en vet. Het peutertje gaat met zijn blote voetjes, waarmee hij gewoon over de vuile grond van de wagen loopt, in de rijst op het karton staan maar dat verhindert de maaltijd niet. De geur is al evenzeer onbeschrijfelijk. Een mengsel van urine en kruiden. Ik voel me vreselijk in de smerigheid en tegelijkertijd voel ik me volkomen thuis en op mijn gemak. Ik beweeg tussen walging en liefde, afschuw en bewondering. Reizen door India is voor mij niet zozeer het bezoeken van oude plaatsen en mooie gebouwen en paleizen. India zelf transformeert me, beroert me en verandert me. Dit hier nu verandert me.
Gisteren ben ik met Helen, Dennis en Hans naar de rivier geweest die door Bodhgaya loopt. Weg van het enorme Mahabodhi tempel complex, het platte land van India in. We werden door de beheerder van ons logeeradres in Bodhgaya, genaamd Himalay, meegenomen naar een grote oude banyan boom, waaronder een klein oud Boeddha beeld stond met een verweerd gezicht. Er zaten wat boeren op een paar lappen op de grond met elkaar te praten. Er speelden een paar kinderen. Verder was er alleen stilte en landschap en ruimte. De plek is ver verwijderd van de stad, landelijk en pal naast de rivier. Volgens Himalay was dit de boom waaronder de Boeddha zat, toen hij op de rivier een boot voorbij zag komen. Op de boot zat een sitar speler die zijn leerling uitlegde hoe je het instrument moet stemmen. Als je de snaren niet strak genoeg spant, komt er geen goed geluid uit de sitar. En als je de snaren te strak spant kan de sitar zelfs breken. Het gaat er om precies genoeg spanning te creëren. Niet te veel en niet te weinig. De Boeddha realiseerde zich dat zelfvernietiging noch zelfbevestiging goed werken op het pad. Hij noemde het de middenweg, the middle way. Een vrouw genaamd Sujata, bracht hem wat melk en rijst en de Boeddha at en waste zichzelf. Vlak bij staat een klein tempeltje gewijd aan Sujata. Misschien was het inderdaad de plek en misschien ook niet, wie zal het zeggen. Maar wat me ontroerde was de directheid er van. Ik kan het niet zo goed beschrijven. Boeddha, boeren, koeien, kinderen, vuil, meditatie simpel en direct, een slok melk en een beetje rijst, diepe armoede, honger en ondervoeding, lijden, koeienpis en voedsel en stront en dood en een ruimte rondom en binnenin die geen beoefening, geen honger, geen afschuw, geen vuilnis en geen dood kent. Ik voel me getransformeerd door deze onbeschrijfelijke ervaring, die zo ver verwijderd is van mijn normale dagelijkse leven en die toch zo vertrouwd en nabij voelt, zo normaal. Ik voel een diepe vrede vandaag. Ik ben niet op de juiste plek en ik walg van de goorheid en ik verkeer in een diepe vrede die onbezoedeld en onveranderd en onberoerd is. Ik voel mijn hart onmetelijk ruim en vervuld van liefde voor al deze mensen. Ik ben verliefd en ik ben liefde.
En ik voel me vervuld van dankbaarheid voor onze oorspronkelijke leraar en voor mijn huidige leraar en voor alle leraren daar tussen in. Ik zal alles doen wat ik kan in de tijd die me rest om de beoefening die mijn leraar met me deelde te delen met wie dit maar met me wil delen.

Het is nu donker en we zijn nu twee stop-plaatsen verder. De familie blijkt inderdaad geen kaartjes te hebben en ze worden hier zonder pardon van de trein gezet door een paar opgetrommelde militairen met machine pistolen. Ze zijn boos en bang en ik voel met ze mee.

De weg van Varanasi naar Bodhgaya is naar Nederlandse maatstaven gemeten onmeetbaar. Ik ben deze zin een paar keer opnieuw begonnen, maar iedere keer loop ik vast, eenvoudigweg omdat de weg voorbij de verbeelding gaat. Je kunt het alleen maar ervaren. Nu is het zo dat bij zoiets extreems als een provinciale weg in India, iedereen wel kan invoelen dat ons voorstellingsvermogen gewoon tekort schiet. Maar eigenlijk is dat ook voor hele gewone dingen. Iedere ervaring kan uiteindelijk alleen ervaren worden. Woorden schieten altijd te kort, al zijn woorden vaak wel behulpzaam om de ervaring te benaderen.

Hoe het ook zij, we hebben de weg tussen Varanasi en Bodhgaya overleefd. Ternauwernood moet ik erbij zeggen. Onze chauffeur was een echte Banarasi, die met enige regelmaat de kolder in zijn kop kreeg en dan in plaats van rustig achter zijn oudere collega in de voorste taxi aanrijden, opeens over de honderd ging rijden op een weg waar 50 km per uur soms net aan veilig is, soms. Zo rond 80 km vóór Bodhgaya ging het uiteindelijk bijna mis. Een kansloze inhaalactie van onze “piloot” eindigde op minder dan een halve meter van de achterkant van een stilstaande jeep, met naast ons een heftig scheldende motorrijder die zich het vege lijf gered had door de berm in te rijden, wij vier erg geschrokken taxi-passagiers, en die eerder genoemde oudere collega chauffeur die boos de passagiersdeur open trok en onze chauffeur op een woeste uitbrander trakteerde. Toen we weer onderweg waren hebben wij de chauffeur nog even redelijk duidelijk te kennen gegeven dat wij geen haast hadden en nog graag even verder zouden willen leven. Uiteindelijk kwamen we in Bodhgaya aan. Happy to be alive.

Bodhgaya is een heel bijzondere plek. Traditioneel is dit de heiligste plek voor Boeddhisten van alle gezindten. Dit is de plek waar volgens de overlevering de Boeddha, na het vinden van de middenweg (bouw je ego niet op door jezelf vast te bijten in het najagen van allerlei gerief, bouw je ego niet op door het te willen vernietigen in extreme ascese) enkele dagen onder een ficusboom zat te mediteren en ontwaakte. Die beoefening, diep in jezelf kijken en rusten in bewustzijn, is de grondslag van alle beoefening. Zijn beoefening is onze beoefening. Wat dat betreft is er niets veranderd en hoeft er niets veranderd te worden. De taal is veranderd, de technieken zijn veranderd, maar de essentie is even ongrijpbaar als onveranderbaar.

Ik voel een diepe verbondenheid met mijn oorspronkelijke leraar, maar ik moet toegeven dat ik die verbondenheid hier in de Mahabodhi Temple soms maar moeilijk kan vinden. Want de Mahabodhi Temple is een mengeling van prachtige devotie en verbondenheid en een complete kermis. Ik ben zoals de traditie voorschrijft om de tempel heen gelopen, langs de boom (die overigens rond 1850 opnieuw is geplant). Dat is een ontroerende ervaring van verbondenheid. In een hoek zitten een groep Chinese vrouwen in vol ornaat een sutra te chanten in opperste concentratie en aanbidding. In een andere hoek zitten drie Tibetaanse monniken met een speaker en microfoon en zingen diep sonoor een Tibetaanse tekst. De warme ontroering zit voor mij vooral in die verbondenheid, het samenzijn. We zijn hier allemaal van over de hele wereld samen vanwege die ene man die van ons allemaal de oorspronkelijke leraar is. En ik voel mijn dankbaarheid voor de Boeddha en mijn leraar weerspiegeld in de gezichten van iedereen om me heen. We zijn hier allemaal omdat zijn beoefening nog steeds diep relevant is voor ons allemaal.

Er is ook een devotie-aspect. Daar waar devotie aanbidding wordt van de Boeddha, wordt het wat moeilijk voor me. Volgens mij was de Boeddha namelijk geheel niet geïnteresseerd in aanbidding van zijn persoon. Maar al is aanbidding van de oorspronkelijke Boeddha hier ook duidelijk aanwezig, de devotie die ik ervaar, richt zich naar mijn gevoel toch meer op toewijding, toewijding aan beoefening, aan medemens, aan Boeddha-dharma en dat herken ik met ontroering. Ook daarin voel ik verbondenheid.

De Mahabodhi temple is ook een complete kermis. Ik had op meerdere momenten een sterk “Lourdes” gevoel. Overal is een soort kerstverlichting opgehangen, tot in de tempel zelf. En bij de ingang staat een enorme markt met honderden kraampjes waar je de meest verbijsterende beelden en objecten kan kopen, van mala’s in alle kleuren van de regenboog tot lichtgevende plastic Boeddha beeldjes met led-lampjes er in. Ik snap de commercie goed want in Bodhgaya wil men ook leven en de gelegenheid om er iets aan te verdienen pakken ze hier met beide handen aan. Maar tegelijkertijd kost het me soms moeite om op deze kermis verbinding te maken met meditatie en stilte. Ik kan, zoals ik al zei, de Boeddha die onder deze boom zat en mediteerde soms niet zo goed vinden, wat ook betekent dat ik mijn beeld, mijn voorstelling van hoe het was niet zo maar kan loslaten. Toch is zitten in het tempel complex, te midden van al mijn zussen en broers in beoefening en samen met mijn beide zoons een adembenemende ervaring, die me vervult van dankbaarheid en verbondenheid.