Er is zoveel diepe armoede hier, en ik merk dat er soms iets arrogants zit in de manier waarop ik daar naar kijk. Dan heb ik een verborgen oordeel over deze samenleving. Misschien is de verontwaardiging over wat ik zie als onrecht terecht, maar ik heb ook het gevoel dat die verontwaardiging vaak voortkomt uit onwetendheid en blindheid. Er wordt op straat namelijk ook veel gelachen, liefgehad, gekletst, plezier gemaakt, en gezwaaid naar voorbijlopende toeristen. Dit is hun leven. Dit is leven. Er wordt gebedeld zonder gène en gegeven zonder gène. Er is verschil en er is volkomen gelijkwaardigheid. Alleen zo kunnen we elkaar werkelijk zien in volle wederzijdse waardering en warmte.

In de auto op weg naar de luchthaven van Delhi herinnerde ik me een tekst van Thich Nhat Hanh (een citaat uit een soetra). “Boeddha bestaat volledig uit non-boeddha-elementen”. Michel bestaat volledig uit non-Michel-elementen. Armoede bestaat uit non-armoede-elementen. Het is een prachtige manier om de volledige zelfloze wederzijdse samenhang en afhankelijkheid tot uitdrukking te brengen zonder ons unieke bestaan uit het oog te verliezen. We zijn alomvattend, we zijn elkaar en we zijn onszelf. Lijden bestaat volledig uit elementen van niet-lijden. Zonlicht, stof, lucht, hitte en kou, vliegen, kamelen, bloemen en vlinders, oude tijden, Maharadjas, kleuren en duisternis, vaders en moeders en bananen. Niets van dat alles is lijden. En soms komen al die elementen samen op een bepaalde manier en dan zijn er zware omstandigheden en lijden. Niets bijzonders, niets dramatisch. In iedere situatie, ieder wezen, ieder verhaal, is alles aanwezig. In armoede en lijden is alles aanwezig. Zo is er armoede maar geen armoedementaliteit. Zo kan ik zien en zonder oordeel volledig deelgenoot zijn, zonder afstand en tegelijk met complete openheid om te handelen en niet te handelen al naar gelang de situatie van dit exacte ogenblik.